طرح کسب و کار ( Business Plan) عبارت است از نقشهی راه ایجاد کسبوکار و دستورالعملی است که تمام مراحل و اقدامات ایجاد کسب و کار را پیش بینی کرده است. به عبارت دیگر، طرح کسب وکار، شامل سازماندهی منابع و فعالیتها برای ایجاد و توسعهی کسب وکار، جدید است. طرح کسب و کار راهنمای اقدامات کارآفرین و معیاری برای عملکرد کارآفرین است و هدف ان شناسایی و تحلیل معایب و مزایای پروژه اینده مان است. کیفیت تدوین طرح کسب و کار به توانایی تعریف روشن و انتقال موارد مربوط به همه ذینفع‌ها بستگی دارد. این طرح باید آنقدر ساده، تدوین شود که افراد غیرمتخصص هم مطالب آن را درک نمایند.
یک طرح توجیهی جامع اطلاعات ضروری بسیاری برای طرح کسب و کار به دست می دهد. برای مثال، به منظور تعیین امکان سنجی یک پروژه، تحلیل خوبی از بازار ضروری است. این اطلاعات مبنای بخش بازار یک طرح کسب و کار قرار می گیرند. هدف برنامه کسب و کار به حداقل رساندن خطرات مرتبط با یک کسب و کار جدید و به حداکثر رساندن شانس موفقیت از طریق برنامه ریزی و تحقیق است.
یک طرح کسب و کار، بیانگر آنست که:
– چرا یک شرکت بوجود می‌آید؟
– مـؤسسان شرکت به چه موفقیتهایی می‌خواهند برسند؟ ( اهداف )
– شرکت، چگونه می‌تواند موفق باشد؟ ( مسیر )
- خلاصه مدیریتی : توصیف موضوع و اهداف کسب و کار و مزیتهای رقابتی، میزان سوددهی و ترکیب تیم کاری
- تجزیه و تحلیل صنعت :شامل بررسی فرآیند گذشته و حال و آینده صنعت و مسیر پیش رو
- تجزیه و تحلیل محیطی : شامل فرهنگ، اقتصاد و …
- تجزیه و تحلیل بازار شامل اندازه بازار و نرخ رشد، بررسی روندهای بازار، ساختار بازار و بررسی رقبا و تجزیه و تحلیل عرضه و تقاضا و بررسی قیمت و بررسی فرصت صادرات و واردات محصول
- تجزیه و تحلیل فنی : رویه ها و فرایند های تولید، تکنولوژی تولید، منحنی عمر تکنولوژی، هزینه های دستیابی به تکنولوژی، دانش فنی موجود در خصوص بهره برداری از تکنولوژی و پتانسیل نیروی انسانی موجود درخصوص استفاده از تکنولوژی
- دورنمای شرکت : معرفی شرکت، اهداف و چشم اندازهای شرکت، راهبردها ( تولید، فروش و خدمات ) و برنامه ها
- معرفی محصول : معرفی محصول، مزیت های رقابتی محصولات و معرفی آمیخته بازاریابی محصولات
- برنامه عملیاتی و تولید : فناوری و روش تولید مناسب، مراحل یا فرایند تولید، نمودار فرایند تولید، برنامه کنترل کیفیت، برآورد فضای موردنیاز طرح، برآورد امکانات و تاسیسات و منابع مورد نیاز طرح، برآورد نیروی انسانی مورد نیاز طرح، پیش بینی تولید و فروش محصول، ظرفیت کامل تولید و مواد اولیه و بسته بندی
- برنامه بازاریابی :شامل موارد ذیل :
- تجزیه و تحلیل بازار : اندازه بازار و روندها، تخمین سهم بازار و فروش، رقابت و تهدیدها
- راهبردهای بازاریابی : قیمت گذاری، تبلیغات، شیوه فروش، توزیع و سیاستهای خدماتی و گارانتی
- ساختار سازمانی : تیم مدیریت، منابع انسانی، شرح وظایف و حدود اختیارات اعضای تشکیلات
- برنامه زمانبندی و عملیات : عملیات ساختمانی و محوطه سازی، انتقال فناوری، اجرای تاسیسات الکتریکی و مکانینی، خرید ماشین آلات تولیدی، تهیه مواد اولیه، راه اندازی آزمایشی و راه اندازی تجاری
- برنامه مالی : برآورد سرمایه ثابت و سرمایه در گردش، برآورد هزینه های قبل از بهره برداری و هزینه استهلاک، برآورد هزینه تولید سالانه، برآورد نحوه سرمایه گذاری، کنترل هزینه و موارد مرتبط دیگر
- برنامه های طرح و توسعه : توسعه موقعیتها و وظایف، فرآیندهای جدید در زمینه تولید و بسته بندی و بهبود محصول و محصولات جدید
- ارزیابی کسب و کار : مستندات طرح کسب و کار یکی از ارکان اصلی در برقراری ارتباط با نهادها و سازمان های مالی و اعتباری است، بدین منظور کسب و کار در بخش ذیل مورد ارزیابی قرار می گیرند :
– ارزیابی فنی : هدف از اجرای این ارزیابی حصول اطمینان از صحت مبانی و شاخص های فیزیکی تاثیرات قوانین موجود در تهیه ماشین آلات، نیروی انسانی متخصص، فناوری و موالفه های عملیاتی اجرای طرح است.
– ارزیابی اقتصادی و بازار هدف : هدف از ارزیابی اقتصادی شناخت شاخص های یک کالا ازنظر عرضه، تقاضا، قیمت فعلی و پیش بینی موارد فوق در یک دوره زمانی معین و برآورد کمبود یا مازد کالا در آن دوره زمانی است.
– ارزیابی مالی : عبارت است از شناخت منابع مالی موردنیاز برای اجرای طرح و زمان بازپرداخت آنها و همچنین پیش بینی خطرهای احتمالی، سرمایه گذاری مطلوب و سودآوری قابل انتظار.
دلایل نوشتن طرح کسب و کار
اساساً طرح کسب و کار نوشته می‌شود تا بتواند در وهله اول راهنمای سازمان در فعالیت خود برای رسیدن به اهدافش باشد. علاوه بر این، کاربرد مهم و اصلی طرح کسب و کار هنگامی است که سازمان نیاز دارد فرد یا سازمانی برای انجام کاری قانع نماید. اگرچه معمولاً طرح کسب و کار برای تأمین سرمایه استفاده می‌شود ولی در مواقع دیگر نظیر فروش کسب و کار و ادغام دو شرکت و قرارداد مشارکت در پروژه‌ها نیز به کار می‌رود.
۱. اخذ وام: برای گرفتن وام چه به صورت انتشار اوراق مشارکت یا اوراق قرضه و چه به صورت دریافت پول از بانک لازم است که شرکت طرح کسب و کار خود را ارائه دهد. در صورت انتشار اوراق قرضه نیز بانک یا مؤسسه منتشرکننده بر اساس طرح کسب و کار شرکت، ارزیابی مالی اعتباری به عمل می‌آورد و بر این مبنا نسبت به تعیین نرخ بهره و انتشار اوراق اقدام می‌کند.
۲. جذب سرمایه‌گذار: یکی از مهم‌ترین کاربردهای طرح کسب و کار، به ویژه در مورد کارآفرینانی که در مرحله راه‌اندازی کسب و کارشان قرار دارند، جذب سرمایه اولیه از طریق سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر است. این سرمایه‌گذاران در ازای شریک شدن در یک کسب و کار بخشی یا تمام سرمایه اولیه راه‌اندازی یا در برخی موارد طرح‌های توسعه یک شرکت را تأمین می‌نمایند.
۳. شرکت در مسابقات طرح کسب و کار: شرکت در مسابقات طرح کسب و یکی دیگر از انگیزه‌های نوشتن طرح است. چنین مسابقاتی که در سطح دانشگاهی و ملی کشورهای مختلف دنیا برگزار می‌شوند، هدف توسعهی کارآفرینی را دنبال می‌کنند. افراد جوان به‌ویژه دانشجویان طرح تبدیل ایده‌های خود را به کسب و کارهای انتفاعی و غیرانتفاعی می‌نویسند و با شرکت در مسابقات از جوایز و کمک‌هایی برای راه‌اندازی کسب و کار خود بهره‌مندمی‌شوند.
۴. حضور در مراکز رشد و پارک‌های فن‌آوری: چند سالی است که مراکز رشد و پارک‌های فن‌آوری در کشور راه‌اندازی شده‌اند. این مراکز امکان برخورداری شرکت‌های مستقر از امکاناتی نظیر دفتر کار، خدمات مشاوره، امکانات اداری، و برخی تسهیلات مالی را فراهم می‌آورند. متقاضیان حضور در مراکز و پارک‌ها باید پیش از هر چیز طرح کسب و کار خود را آماده نمایند و بتوانند توجیه‌پذیر و فن‌آورانه بودن کسب و کار خود را نشان دهند.
۵. ورود به بورس: شرکت‌هایی که قصد عرضه سهام خود را به عموم دارند، لازم است جزئیات کاملی از وضع موجود شرکت، برنامه‌های آینده، و پیش‌بینی‌های خود از آینده‌ی شرکت را به سازمان بورس و نیز خریداران اطلاع دهند. طرح کسب و کار این شرکت‌ها باید از بخش مالی منسجم و کاملاً دقیقی شامل تحلیل‌های مالی (Financial Analysis) به ویژه ارزش‌گذاری (Valuation) سهام باشند.
۶. مذاکره و دریافت امتیازات تجاری: به دلایل مختلفی ممکن است دو شرکت با یکدیگر وارد مذاکره شوند. ممکن است شرکتی قصد داشته باشد نمایندگی یک شرکت دیگر را اخذ نماید، یا آن‌که به صورت مشترک با شرکتی وارد مناقصه شود، یا تحت لیسانس شرکتی به تولید بپردازد. در همه‌ی این موارد لازم است که شرکت پیشنهاددهنده پیش از شروع مذاکره یا حین آن طرح کسب و کار خود را ارائه دهد. طبیعتاً در چنین طرح‌هایی عمده تمرکز بر وضع موجود شرکت و قابلیت‌ها و پتانسیل‌های موجود آن است.
